Quai che reguarda la mobilitad ed il barat è il chantun Grischun cun sias trais linguas uffizialas rumantsch, tudestg e talian ina «Svizra entaifer la Svizra».


L'ultima etappa da noss viadi tras la Svizra ans maina ina damaun marvegl dal schaner 2018 a Cuira en la chapitala grischuna. L'aura n'è betg fitg empermettenta, empè da naiv ans spetga plievgia che mida la bella cuverta alva sin las vias da Cuira en flutsch – ubain «Pflotsch», «petsch», «poltiglia», «multatsch», co ch'ins di er en il Grischun. Las tschintg expressiuns van bain a prà cun nossa visita che sa deditgescha a la lingua ed a la varietad linguistica da la regiun. Per il discurs cun Movetia èn sa radunads Andrea Stadler, secretaria dal Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient, Conradin Klaiss, represchentant da la Lia Rumantscha, e Curdin Albin, responsabel chantunal per il barat.

Sin fundament da la varietad linguistica è il chantun cun sias trais linguas uffizialas quai che reguarda il barat linguistic e la mobilitad ina sort da «Svizra entaifer la Svizra». En pli ston blers giuvenils grischuns ir gia baud davent da lur famiglias e bandunar durant l'emna las vals per sa render en lieus pli gronds per far lur scolaziun postobligatorica – savens a Cuira. Barat e mobilitad n'èn per els damai nagut ester. Questa vita da nomads scolastica ed il mosaic linguistic grischun decleran forsa la retegnientscha ed il stgars interess da las scolas e da las persunas d'instrucziun grischunas per il barat cun l'ulteriura Svizra.

Quest interess mancant è in cuntrast diametral a l'intenziun dals acturs politics che vulan promover fitg la mobilitad.Barat e mobilitad na fan franc betg naufragi pervi dals daners. Mintga scola ha a disposiziun mintg'onn e per mintga scolara e scolar ina summa pauschala relativamain generusa per activitads da barat e da cultura. Quella nizzegian intginas scolas però strusch. «Sche nus na promovain betg il barat al lieu, sche nus na creain nagins contacts persunals, na capita insumma nagut», sa lamentan las persunas responsablas. Ma nua è il tschanc en il puz? Sco motiv numnan las persunas responsablas l'engaschi administrativ ed organisatoric ch'il barat signifitga per ils pertutgads ed ellas accentueschan quant grev ch'igl è da cuntanscher persunas d'instrucziun, da las sensibilisar per la tematica e da las motivar per barat emobilitad. In ulteriur problem è che la rait da scolas partenarias svizras sa cumpona per gronda part da scolas franzosas e ch'ins instruescha strusch franzos a la scola populara grischuna.

En il sectur da la furmaziun professiunala prevesa il chantun da collavurar ils proxims onns pli stretgamain cun il program XChange (Conferenza internaziunala dal Lai da Constanza) e d'augmentar il barat da las scolas sin plaun internaziunal. L'hotellaria ed il turissem grischun han in grond basegn da persunal cun bunas cumpetenzas linguisticas ed interculturalas. Cunquai ch'ins na po savens betg occupar tut las plazzas d'emprendissadi, fissi interessant da pudair persvader giuvenils d'auters chantuns da far l'emprendissadi en il Grischun. Las persunas responsablas dal Grischun proponan a Movetia da sensibilisar e da far reclama per barat emobilitad a l'exposiziun grischuna da professiuns e furmaziuns «Fiutscher» che ha lieu mintga dus onns.

Movetia propona als partenaris da discussiun grischuns da prender en egl projects che han en mira in barat cultural e linguistic e che pudessan avischinar las scolaras ed ils scolars d'autras regiuns a las particularitads dal chantun, a sia plurilinguitad ed al rumantsch. La finala sa cunvegnan ils preschents da porscher en il futur la website da Movetia er en rumantsch.

Movetia fa il Tour de Suisse
En la Svizra plurilingua e federalistica portan ils chantuns la responsabladad principala per la furmaziun ed èn uschia il partenari central per il barat e la mobilitad durant la furmaziun. Movetia vul visitar il 2017 tut ils chantuns per s'infurmar davart lur finamiras ed activitads e per vegnir a savair lur spetgas envers la nova agentura naziunala. A medem temp vul Movetia preschentar la nova agentura naziunala e las purschidas existentas.